1 paź 2020

Wystawa i koncert na 30-lecie Galerii Browarna

 

przy fortepianie Piotr Sałajczyk, fot. Włodzimierz Pietrzyk

fot. Włodzimierz Pietrzyk
 
fot. Andrzej Biernacki

fot. Andrzej Biernacki

fot. Andrzej Biernacki

fot. Andrzej Biernacki

13 lip 2020

Rewers Fioletu.








Rewers Fioletu. To tytuł wystawy malarstwa Ireneusza Bęca, która zostanie otwarta w piątek, 17 lipca o godz. 17.00 w przestrzeni Galerii Browarna w Łowiczu przy ul. Podrzecznej 17. Trzy siedemnastki ...ku pamięci.





Postawa, którą swoim malarstwem manifestuje Bęc (ur. 1959) w oczywisty sposób przypomina, że żyjemy w epoce permanentnego wietrzenia pojęć niemal w każdej dziedzinie aktywności. Ponieważ człowiek jest istotą zbyt irracjonalną, by powodować się w swoich kalkulacjach wyłącznie interesem gospodarczym, owo kontestowanie dotyczy przede wszystkim takich sfer jak sztuka, przynajmniej z założenia mało sprawdzalnych trywialnym obrotem rynkowym i konkretem rachunku ekonomicznego. Dowodem na taki stan rzeczy, jest cała masa wysiłków, których celem nie jest już tzw. "osiągnięcie", a więc zespół walorów gotowego produktu, tylko nagi "eksperyment", zmierzający do analizy strukturalnej procesu dochodzenia do "osiągnięcia". Eksperyment, w którym chodzi o zaspokojenie z gruntu aspołecznej ciekawości, na czym mianowicie polega splot warunków sprawiających, że elementy używane do budowy dzieła czasem potęgują się zamiast zwyczajnie sumować, oraz jaki jest mechanizm zjawiska, w którym materialny ślad ręki lub narzędzia zmienia się w efekt mentalny, manifestujący się określoną temperaturą odczuwania intencji pozostawienia śladu.








Jednym z pytań, jakie zdaje się najbardziej frapować Bęca w jego malarskiej praktyce, jest fundamentalna kwestia roli autorskiego planu, a zatem widoczności premedytowanej i forsowanej w dziele KONCEPCJI, w zestawieniu z efektami, które powstają w tym procesie przypadkowo, poza obszarem autorskiej kontroli. Autor na poły świadomie opracowuje awers dzieła - rozwibrowaną kolorem, rozległą płaszczyznę płótna, gdzie nie wiadomo, co jest tłem, a co abstrakcyjną formą leżącą na tle. Tematem jest tu kolor i określana nim przestrzeń, zaś podmiotem domyślnym - dążenie do osiągnięcia wrażenia maksymalnej naturalności tych zabiegów, wręcz automatyzm macerowania farbą transparentnego podłoża. Technologiczna strona całej tej operacji nie wydaje się artyście spędzać snu z powiek, więc w miarę postępującej pracy rewers płótna obficie przyjmuje na siebie przesiąkające barwniki w 100 procentowym trybie "jak wyjdzie".
Konkluzja? Pulsujące kolorem awersy obrazów Ireneusza Bęca, dojmujące głębią sgraffitowych efektów farby są piękne; za to rewersy tchną niewytłumaczalnym urokiem i absolutną świeżością niespodzianki. Autor też to widzi, więc aplikuje na odwrociach dopełniające woluty inskrypcji i akcenty czujnych sygnatur. Autoryzuje obustronne całości.




Galeria Browarna. Wystawa malarstwa Ireneusza Bęca. Otwarcie z udziałem artysty w piątek, 17 lipca o godz. 17.00. Wystawa potrwa do 16 sierpnia. Zapraszamy.
inf. tel. 691 979 262

28 maj 2020

Real i[n]sta[nt]. Robert Bubel w Galerii Browarna




Robert Bubel, Mamy dużo czasu. Całe życie, 2016, 85x100 cm, olej na płótnie


W piątek, 29 maja o godz. 17.00 w Galerii Browarna w Łowiczu otwarta zostanie największa z dotychczasowych prezentacji malarstwa Roberta Bubla (rocznik '68): ponad 80 prac z ostatniej dekady. Wszystkich chętnych serdecznie zapraszamy! (naturalnie po dezynfekcji, dezynsekcji, a nawet -jak ktoś chce i musi- po deratyzacji). Elżbieta i Andrzej Biernacki

Odmrażanie Galerii Browarna, upływać będzie pod znakiem malarstwa Roberta Bubla. Chyba nie można było lepiej dobrać wykonawcy do tego zadania, bo Robert jest typem artysty, który miast dumać na poddaszu o tym, na co ma znikomy wpływ, włącza się całkowicie swym malarstwem w nurt fenomenu życia. Wykorzystuje w tym celu swój wyostrzony zmysł obserwacji, oraz nieczęstą umiejętność okiełznania nadmiaru bodźców wizualnych w sugestywnym skrócie, wg zasady "medium is the message" (technika przekazu jest treścią produktu.
Właśnie strona techniczna wydaje się kluczem do zrozumienia dokonywanej przez malarza selekcji motywów, najlepiej nadających się do wydobywania abstrakcyjnej zasady z uwikłanego w detalach realistycznego kadru. Walorowy szkielet tego zamysłu, zestawiony z oślepiających bieli i głębokich, błękitno czarnych cieni, podbity jest tu każdorazowo kontrastem temperaturowym. Wrażenie świeżości tych ujęć gwarantuje właśnie sposób malowania: arcynaturalny, bez poprawek i wahań. Dukty i skapy rozprowadzanej farby, podkreślają improwizacyjny charakter całej operacji, tym bardziej, że bezbłędnie trafiają tam, gdzie powinny, by wywołać efekt namacalności, wiarygodności układu i trafności malarskiej decyzji. Niech nikogo nie zmyli pozór plakatowej zwyczajności takiego podejścia do rzeczy, bo Robert jest jednym z najbardziej wrażliwych i pełnych inwencji artystów swojej generacji.


Robert Bubel, Mój stół obok lampy, 2019, 30x30 cm, olej na płótnie


Dawno minęły czasy, gdy imperatywem malarstwa realistycznego było studiowanie natury. Gwoździem do trumny tego niepisanego nakazu, było m.in. wynalezienie fotografii, a wraz z nią obserwacja, że malując z niej, da się osiągać równie dobre rezultaty. Moment ten dosadnie ilustruje anegdota, według której matka Maurycego Utrillo, Zuzanna Valadon, błyskotliwie odparła zarzut, że jej syn maluje z pocztówek: "Mój syn, zripostowała, malując z pocztówek tworzy arcydzieła, podczas gdy inni, malując z natury, nie robią nawet pocztówek..."
W rzeczywistości powyższy dylemat okazał się najzupełniej marginalny. Szybko zorientowano się, że na kursie fotografia/malarstwo jest niemało innego kalibru raf. Np. relacja czynników  dokumentujących do interpretujących. Albo to, jakiego właściwie obszaru dotyczy malarska interpretacja motywu fotograficznego, skoro identyfikujemy go  w obu przypadkach jako ten sam.
W ogóle powstaje pytanie, czy to nie są  tematy zastępcze, głównie dla tych, którzy nie dysponują odpowiednią dozą wiedzy praktycznej (sovoir faire), żeby się od nich skutecznie odseparować.
Należy więc przepuszczać, że Robert Bubel od lat malując z fotografii, nie zaprząta sobie głowy takimi rozterkami. Z fotografii bierze mechanicznie zarejestrowaną w naturze wiarygodność przestrzenno-walorowo-kolorystyczną, a sam "tylko" czuwa, by po drodze do niej, mieć jak najwięcej udanych perypetii z farbą.


Robert Bubel, Bang, 2016, 95x105 cm, olej na płótnie

Trudno nie połączyć tego, co robi w swoim malarstwie Robert Bubel, z hopperowską metodą praktykowania realizmu, polegającą na oparciu sztuki o obserwację i interpretację form sztucznie wytworzonych przez cywilizację i stanowiących naturalne otoczenia człowieka współczesnego. Oczywiście, nie chodzi w tym porównaniu o zbieżność poetyki efektów obu przypadków, tylko o udzielające się ich sztuce przekonanie o niemożliwości patrzenia na współczesną scenografię świata inaczej jak "z drugiej ręki", czyli poprzez ten cywilizacyjny filtr.

Robert Bubel należy w tym bez reszty do swojego czasu. Jego wizja nie jest ekskluzywna dociekaniem "sztuki dla sztuki". Przeciwnie, jest inkluzywna, wyłamuje się z ram, anektując realną przestrzeń. Jego obrazy, to raczej kadry zwyczajności, domagające się uwagi podobnej do tej, jaką darzymy inne przedmiotu realnego otoczenia, a nie dzieła ezoteryczne. A więc inaczej od sposobu, w jaki patrzymy na dzieło w muzeum, czyli z dystansem jaki mamy do zabytku lub obiektu kultu. Na stół patrzymy inaczej niż na Giocondę, a oglądanie tego co robi Robert, bliższe jest postrzeganiu mebla niż obrazu...

Real Instant - Robert Bubel, Malarstwo. Wystawa w Galerii Browarna w Łowiczu, ul. Podrzeczna 17. informacja tel. 691 979 262; 046 838 56 53; e-mail:galeria.browarna@wp.pl;  www.galeriabrowarna.blogspot.com

13 mar 2020

Przewrót do źródeł Andrzeja Biernackiego w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu







Andrzej Biernacki, Monochromaty 2020, olej, węgiel na płótnie 3 x 160x130 cm




Andrzej Biernacki, Tryptyk czerwony 2017, olej na płótnie 3 x 160x130 cm





Andrzej Biernacki, Dyspozycja kontrastu 2020, olej, akryl na płótnie 3 x 160x130 cm




Andrzej Biernacki, Studia postaci 2020, węgiel na płótnie 3 x 160x130 cm



19 marca b.r. miało nastąpić otwarcie mojej (Andrzeja Biernackiego) wystawy malarstwa i rysunku w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu. Pokaz miał być połączony z prezentacją moich tekstów z l.2006 - 2020, wydanych wspólnie z pracami w obszernym tomie, i dot. funkcjonowania sztuki w analogicznym okresie. Niestety, sprawy się skomplikowały, i w związku z zagrożeniem epidemiologicznym, które w międzyczasie przybrało rozmiary światowej pandemii, to i wiele innych wydarzeń wiążących się z podwyższonym ryzykiem zakażenia Koronawirusem, zostało odsuniętych w czasie. Otwarcie mojej wystawy, wg aktualnych szacunków musi zatem poczekać do 29 kwietnia. A ja korzystając z większego dystansu w tym miejscu, postaram się sukcesywnie dostarczać kolejnych partii materiału, przybliżającego ideę tej, muzealnej prezentacji.
Tydzień temu, nie przeczuwając jeszcze takiego obrotu spraw jaki nastąpił, na facebooku rozpocząłem publikację fragmentów anonsujących otwarcie wystawy. Postanowiłem to kontynuować. Poniżej kolejny odcinek.


fot. A. Hajda, MGB. Okładka książki, która będzie towarzyszyła wystawie obrazów i rysunków Andrzeja Biernackiego,  w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu (kurator Helena Kisielewska), z wyborem tekstów malarza, publikowanych w l.2006-2020. Wstęp, selekcja materiału, opracowanie biogramów - Helena Kisielewska, korekta i redakcja tekstów - Anna Matuszewska-Zator, proj. Adrian Hajda 



Granice tego, co dzisiaj nazywane jest plastyką, albo -ściślej- tego, co od kilku ostatnich dekad rozpostarło się w obszarze tradycyjnie dla niej przeznaczonym rozwarły się tak szeroko, że zioną otworem praktycznie dla każdej aktywności, nie mającej z plastyką żadnego związku. Ba, będących w ogóle bez związku ze sztuką jako całością, chyba że dialektycznie, jako jej antyteza.
Jednak logika następstw adopcji do sztuki dziedzin z innych porządków poznania (psychologii, polityki, socjologii itp.) jest nieubłagana i -jak zawsze wtedy, gdy mowa o działaniu w sferach znanych artystom w nikłym stopniu, wyraża się w dojmującej nudzie, oraz obezwładniającej amatorszczyźnie. Co ciekawe, amatorszczyzna ta manifestuje się nawet wtedy, kiedy tzw. artysta korzysta z cudzego, ale sprawdzonego latami mozolnych badań naukowego gotowca (patrz flagowy casus eksperymentu Zimbardo, zaanektowany przez Artura Żmijewskiego zaledwie w części, którą zdołał pojąć). Bo tu nawet dyletant w mig zorientuje się, że tym, jakże prostym sposobem, w środowisku sztuki zdobywa się innego rodzaju lapis philosoforum. Wszak taki gotowiec w wersji najlepszego artysty wśród naukowców, bezbłędnie trafia do przekonania przekarmionych teorią kuratorów - najlepszych naukowców wśród artystów. Do tych -Prawem Kaduka- dzisiejszych właścicieli sztuki, decydujących o jej hierarchiach na opłaconych etatach instytucji, bezczelnie wykorzystujących stan rozproszenia  artystów, i jeszcze chełpiących się wyłącznym rozporządzaniem zasobami intelektualnego zaplecza refleksji. 
Sprawy te zaszły tak daleko, że dzisiaj nawet najprostszy GEST powrotu do źródeł,  do alfabetu, do rudymentów plastyki, a choćby tylko samo trwanie przy pracownianej normalności, nosi znamiona PRZEWROTU. Gest tyleż wspaniałomyślny, co  ...NAIWNY. Bo -nieskromnie zauważę- trzeba wyobraźni Hawkinsa, by serio liczyć na to, że zastępy płatnych strażników całych hałd trashu nagromadzonego w światowych templach sztuki dadzą za wygraną tylko dlatego, że ktoś postanowił sobie, że wymiecie to samym pędzelkiem...

Wierząc jednak w absolutną wyjątkowość zjawiska twórczości wśród innych dziedzin ludzkiej aktywności, gdzieś ok. 2006 r. obrałem kurs na metodę wsypywania gwoździ w koleiny hord Hunów, plądrujących tę delikatną dziedzinę czucia i indywidualnego dobijania się do prawdy. Zacząłem prywatną krucjatę nie tyle pędzelkiem, co klawiszem komputera, chcąc dać odpór detalicznie wszystkim forpocztom ręcznie robionego postępu w sztuce, które nawiną mi się w pole rażenia. Szybko okazało się jednak, że polokowane w instytucjach hordy miały wówczas zaledwie dwie, liczące się ekspozytury, stale aplikujące swe jady w najbardziej aktywną część społecznego nasłuchu sztuki. Była to kupa skrzyknięta wokół pisma Obieg z Centrum Sztuki Współczesnej w Zamku Ujazdowskim, oraz blog Krytykant.pl, którego skromny, ówczesny potencjał intuicyjnie uznałem za wybitnie "rozwojowy". W tym przypadku nie tylko nie pomyliłem się, ale fuksem trafiłem w główny skład amunicji. Krytykant, czyli stojący za tym nickiem jeden z byłych autorów pisma Art&Bussiness - Jakub Banasiak, wówczas w okresie larwalnym, poprzez fazy pośrednie (wydawnictwo 40 000 Malarzy) przetrwał, przepoczwarzając się w naczelne imago pisma Szum. I teraz to ono jest jedyną, wyraxnie zdeklarowaną ekspozyturą Hunów w kraju.

W międzyczasie przepoczwarzyłem się i ja, kąsając na łamach Arteonu, aż do momentu, w którym sam Arteon stał się ciut za bogobojny jak na wojnę z przeciwnikiem zdolnym do największych szaleństw ze strachu, że go wygryzą.
Jednakowoż, pędzelkiem także starałem się coś w tym czasie wyperswadować. Świadczą o tym tytuły kilku moich, ostatnich wystaw: Forma Humanis In Extenso w Kaliszu (2009), Rekonfiguracja w Nowym Sączu(2015), Full Harmonia w Szczecinie(2017), Jazda Figurowa w Łowiczu(2018) oraz (już bez przenośni)- Anatomia dla Plastyków w Łodzi(2019).  Teraz, korzystając z zaproszenia dyrekcji Muzeum Górnośląskim w Bytomiu, postanowiłem zwieńczyć serię na obu polach mojej aktywności. Takim rodzajem "kropki nad i" ma być wystawa Przewrót ...do Źródeł. Oprócz 60 sporych formatem płócien, zaprezentowany zostanie na niej mój publicystyczny wirus, w koronnym zestawie niemal 100 tekstów z drugiej, literackiej działki mojej aktywności. Na początek, próba (wy)padła bardzo szlachetnie, czyli to ja padłem ofiarą wirusa jako pierwszy. Oby tylko do 29 kwietnia b.r., kiedy planowana jest kolejna próba ataku Przewrotu... do Żródeł ...Sztuki.

Wystawa pn. Powrót ...do Źródeł - Andrzej Biernacki, malarstwo, rysunek, wybór tekstów z l. 2005-2020. Muzeum Górnosląskie w Bytomiu. Otwarcie planowane jest na 29 kwietnia b.r. o godz. 17.00

10 lut 2020

(Nie)Obecni. Sempoliński






24 stycznia b.r. w Galerii Sztuki Współczesnej BWA Sokół Małopolskiego Centrum Kultury w Nowym Sączu, miałem zaszczyt otworzyć wystawę malarstwa Jacka Sempolińskiego. Wystąpiłem tam w potrójnej roli: członka Rady Programowej nowosądeckiej Galerii, czyli współpomysłodawcy nowej serii wystaw, kolekcjonera i wystawcy, czyli współorganizatora wystawy, oraz osoby znającej osobiście malarza- rezydenta Muzeum w Nieborowie i Arkadii, mającej opowiedzieć o Nim i Jego pracy to, czego nie da się wyczytać z informacji szkicujących obiegowy wizerunek. Nawet, jeśli autorem części z tych informacji jest sam twórca.
Oprócz 30 prac z moich zbiorów, na wystawę w Sokole złożyło się drugie tyle ze zbiorów prof. Wiesława Juszczaka, będących niewielką częścią spadku po Sempolińskim. Prace z mojej części były już eksponowane tu i tam, natomiast część druga jest szczególnie ciekawa, bo to obrazy, które sam Jacek Sempoliński jeśli nawet przewidział do eksponowania, to raczej w ostatniej kolejności. W ogóle trzeba powiedzieć, że fakt przechowywania dorobku, nie był najmocniejszą stroną artysty. Sempoliński po namalowaniu wielu z nich, po prostu porzucał je w pracowni, a często dodatkowo pozbawiał drewnianego krosna. Dogorywały tak wiele lat, złożone w dość przypadkowe stosy, nierzadko posklejane i pokryte warstwą tłustego kurzu. Aż w końcu Wiesław Juszczak postanowił o nie radykalnie zadbać. W ten sposób, ok. 200 prac olejnych, często kapitalnych i wcześniej nieeksponowanych, znalazło się pod opieką konserwatorską mojej żony, Elżbiety Bogaczewicz-Biernackiej. W tej liczbie i te, eksponowane na wystawie  w Nowym Sączu, o wymownej nazwie serii: (Nie)Obecni.
Oczywiście, w przypadku Jacka Sempolińskiego o rzeczywistej nieobecności nie może być mowy. To malarz, który od dekad był nie tylko nieanonimowy, ale wielokrotnie nagradzany za malarstwo. To legendarny pedagog i autorytet, jeden z niewielu tak dobrze władających językiem mówionym i pisanym. Zatem, typując Sempolińskiego na postać inaugurującą serię o takim właśnie tytule - (Nie)Obecni, jako Rada Programowa chcieliśmy zwrócić baczniejszą uwagę świata sztuki na bardzo częste zjawisko nieadekwatności formatu osoby i dzieła artysty, do miejsca, jakie -wbrew różnym pozorom- naprawdę przewidują dla niego wszelkiej maści macherzy od kształtu współczesnego artworldu, który zbyt często przypomina morał z bajki Krasickiego, że ,,wśród serdecznych przyjaciół, psy zająca zjadły".

Poniżej mój tekst z katalogu, towarzyszącego wystawie Sempolinskiego (1927-2012) w Nowym Sączu. Długawy, ale co to za trudność do pokonania dla prawdziwego admiratora...

(Nie)Obecni. Sempoliński

Znajdujące się dzisiaj w permanentnym natarciu instrumenty społecznej inżynierii, karmione mrzonką powszechnej szczęśliwości i zbiorowej wygody, cech najzupełniej błędnie utożsamianych z ideą cywilizacyjnego postępu, wywarły szczególnie dewastujące piętno w dziedzinach, jak sztuka, szczególnej wrażliwości. Tam, gdzie najważniejsze zawsze rozgrywa się w przestrzeni prywatnej, między myślą i ręką, między widzeniem a zobaczeniem, między twórcą i dziełem. Socjo-polityczny dyktat tego diabelskiego instrumentarium usankcjonował  sytuację, w której -jak zauważył prof. Jerzy Fober w tekście stanowiącym wstęp do jednej z wystaw nowego rozdania Galerii BWA Sokół Małopolskiego Centrum Kultury w Nowym Sączu- "pojęcia mass i pro publico - uruchamiają dzisiaj mechanizmy i środki najbardziej opiniotwórczych gremiów i instytucji, wcześniej pilnie strzeżone przez wymóg jakości", gdzie "promowanie intencji stało się ważniejsze od realizacji". No i, gdzie "osobowość twórcy, talent, a także jego nazwisko przeszkadzają", podobnie jak "pasja, udręka, ekstaza" burzą rutynę tzw. życia artystycznego, obliczonego na wyeksponowanie jego zaradnych organizatorów, kosztem twórców, zwłaszcza tych, z wrodzonym upośledzeniem zdolności autopropagandy.
Kilka lat temu, niejako w reakcji na te zjawiska, Zespół nowosądeckiej Galerii BWA Sokół, wspierany powołaną w tym celu Radą Programową, takimi wystawami jak Cultus Terrae, Supermarket, Homo Prostitutis, Sztuka w Przestrzeni Prywatnej czy też Pole Minowe, postanowił odwrócić ten anihilujący sedno działania artystycznego, trend. Naszkicowane zostało TŁO. Teraz, amplifikując wymowę tego zadania, przyszła kolej na konkrety, a więc na prezentację osobowości, niepoślednio swą skalą wybijających się z tła. Teraz chodzi nam o złożenie panoramy osobowości, bez których nie tylko nie można wyobrazić sobie pełni wszelkiej twórczości, ale bez których nie można mieć wyobrażenia o właściwościach jej moralnego sedna.
Cykl zatytułowaliśmy (Nie)Obecni, chcąc zneutralizować fakt fizycznej absencji wielu z nich, ale tym dobitniej podkreślić stałą aktualność cech, które konstytuują i petryfikują ich dzieło. Zaczynamy z górnego "C", bo pierwszą postacią tego cyklu, uczyniliśmy Jacka Sempolińskiego (1927-2012)

                                                                                    ***

Przed laty, Jacek Sempoliński napisał o swoim koledze Jacku Sienickim: ,,Wśród naszych malarzy jest on malarzem przede wszystkim. Tzn. takim, który do sztuki dochodzi nie poprzez skomplikowane teorie, ale przez farbę, pędzel i mądre oko". Jest w tym zdaniu krótki opis postawy zaprzyjaźnionego malarza, ale poprzez to wtrącone ,,mądre" oko, także wyczuwalna aprobata, zgoda autora na prymat pierwiastka emocjonalnego, spontanicznego nad spekulatywnym, w podejściu do każdej twórczości. Już w tym ujawnia się jedna ze sprzeczności, które towarzyszyły artyście całe życie. Sempoliński bowiem nie tylko nie stronił od werbalnego formułowania myśli o sztuce, ale w tym celował. Chętnie dzielił się swymi przemyśleniami w zwykłych rozmowach, licznych wywiadach, panelach, osobnych wypowiedziach, ankietach, luźnych artykułach . Bywały one nawet wydawane książkowo (,,Władztwo i służba", Lublin 2001, "A Me Stesso", Warszawa 2017).
Absolutna jednorodność i improwizowany timbre urobku malarskiego, niemal od początku, czyli mniej więcej od l.50, aż do ostatnich dni sierpnia 2012 r., zdaje się przesądzać o tym, że erudycja malarza  na jego pracę w pracowni lub plenerze, nie miała prostego przełożenia. Przed kartką papieru lub płótnem, teorie niemal natychmiast ustępowały impulsom płynącym z ,,zobaczenia": motywu, pierwszego narzutu farby, śladu narzędzia.  Niczym niezmącona malarska jednorodność całości dzieła Sempolińskiego zadziwia tym bardziej, jeśli bierzemy pod uwagę ogromną wszechstronność jego pozamalarskich zainteresowań, które obejmowały muzykę, rzeźbę i architekturę, operę, balet i teatr, film oraz literaturę w jej wielu wcieleniach. Do tego należy dodać stale wyrażany podziw malarza dla cudzej wszechstronności . Przypomina to znane z psychologii zjawisko kompensacji. Szczególnie widoczne w czasie cyklicznych jego pobytów i pracy w barokowych przestrzeniach pałacu i parku w Nieborowie. Choć akurat sam Nieborów był modelową antytezą malarskich skłonności artysty do materii niewykwintnych, zmacerowanych przez czas i narzędzia, do skrajnej redukcji środków, oraz franciszkańskiej ascezy wyrazu.
Z zapisanych właśnie w Nieborowie myśli Jacka Sempolińskiego, zawartych w wyżej wspomnianym tomie A me stesso, ten wówczas 70-80-latek z ogromnym rozeznaniem, nagle odkrywa u siebie to, co konsekwentnie realizuje od z górą półwiecza. Pisze tam: ,,Codziennie ćwiczenia – tak wreszcie rozumiem swoją pracę. Dopiero teraz mi to przyszło do głowy wyraźnie. Przedtem był raczej wysiłek ku czemuś. Dotąd się myliłem, czy mylę się teraz – nie wiem. Ćwiczenia nie są „ku czemuś”, są bo są. Jakie to proste!
To osobliwe odkrycie, jako żywo przypomina Jana Cybisa, podobnie pytającego siebie w Dziennikach: ,,o co mi chodzi w malarstwie? Przecież nie o wygląd, moje obrazy nie są ładne. Wydaje mi się więc, że chodzi mi wyłącznie o rozeznanie, o poznanie najprostszej zasady".
Sempoliński wybrał podobną koncepcję podejścia sztuki (chociaż inną koncepcję samej sztuki). Bez programu, ale z "projekcją stanu wewnętrznego". Sztuki polegającej na przekonaniu, że intuicyjny gest malarski wynikający z głębin ducha i daleki od chęci naśladowania zewnętrznych zjawisk, jest szansą na pozarozumowy, mistyczny rodzaj poznania.
                                                                                         ***

,,Są niewątpliwe przyczyny, które sztukę naszych dni wikłają w sprzeczności nie do pokonania.(...) Przemijanie i pragnienie  trwania, istnienia i znikomości, jest treścią naszej sztuki" - pisał w 1970 roku Sempoliński, a sekundujący mu Aleksander Wojciechowski dodawał po dekadzie: ,,całą swoją twórczością opowiedział się za trwaniem, istnieniem, za malarskim konkretem - na przekór wszelkim likwidatorskim dążeniom kierowanym przez zwolenników prądów konceptualnych przeciwko malarstwu sztalugowemu". Właściwie przeciwko każdemu malarstwu.
Rozpatrując rzecz z pozycji wymowy słów artysty, dzisiaj dodatkowo wspartych perspektywą całości jego dokonań, dyżurne pretensje kierowane pod adresem malarstwa o bezrefleksyjną dekoracyjność formalnej ,,zabawy" farbą, o jego indyferentyzm lub wręcz eskapizm od jakichś rzekomych, społecznych powinności, a w końcu o cynizm procedur obrotu gotowym przedmiotem, w przypadku Sempolińskiego wydają się szczególnie nie na miejscu. Wybór wariantu twórczości i postawa akurat tego malarza, są koronnym argumentem na coś absolutnie przeciwnego: głębokich, filozoficznych podstaw, skrajnej ascezy w selekcji środków wykluczających łatwe epatowanie, ignorowania możliwości komercyjnego dyskontowania efektu. Jeżeli w ogóle jakaś, to tylko taka postawa była i jest w stanie ostatecznie rozbroić armaty zarzutów pod adresem bałwochwalstwa plastyki malarstwa. Jego przedmiot, czyli to, co malarz robi z farbą na płótnie, nie jest bowiem żadnym obciążeniem pozamalarskiego przekazu obrazu, lecz jedynym, wiarygodnym weń wkładem. Oczywiście, pod warunkiem że się nie tylko chce, ale też potrafi go czytać, że się wie, co jest w nim trudnością, że się posiądzie umiejętność korzystania ze słownika, złożonego przez największych i zostawionego nam w spadku.
Początki
Wczesne prace Jacka Sempolińskiego, to głównie układy martwych natur, o nader swobodnej fakturze i już sporej -jak na rzeczy ,,studyjne", improwizacyjnej dowolności. Za to z czytelnym kierunkiem inspiracji płynącej od kolorystów z warszawskiej ASP: Sokołowskiego, Tomorowicza, Eibischa, a także Cybisa i Nachta, u których malarz formalnie nie studiował. Widać od początku, że to inspiracja przyjmowana z rezerwą do repertuaru motywów (tych wszystkich waz, pater, jabłek i butelek Chianti w plecionce, z czasem wyklętych jak gipsy piłowane na akademiach dwa pokolenia wstecz), ale też szansa na emocje zrodzone z kontaktu z naturą, oraz z samą tradycją postimpresjonistycznego sensualizmu. Zwłaszcza nakreślonego słynnym zdaniem Cybisa, że ,,nie prawda, lecz farba decyduje u malarza", z celem znalezienia nie tyle ,,wyglądu", ile elementarnej zasady konstruującej architekturę płótna. O ile jednak Cybis (i jego krąg) stawiał na kolor jako rozstrzygającą cechę farby, to Sempolińskiego od początku zainteresowała jej materialność, fizyczne cechy substancji o stosownej do potrzeb konsystencji, cechy wyrazu, wynikające ze sposobu jej położenia. Przy tym, niezwykle ważna u niego była restytucja waloru, programowo zarzuconego przez kapistów. Martwe natury Sempolińskiego, respektując kontrast temperaturowy barw (choć nie jego prymat), zawsze rozgrywane są w pełnej rozpiętości diapazonu jasno-ciemnego, z wykorzystaniem dwuwymiarowości sylwet przedmiotów, posadowionych w opozycji do tła. Już w tych obrazach, realizowanych od końca l.40 do połowy l.50, szarpane krechy konturów, swoboda położenia płaszczyzn i charakterystyczne dominanty barwne, bezbłędnie zapowiadają późniejsze rzeczy malarza. Antycypując tę perspektywę, oraz własną predylekcję do maksymalnej swobody działania, malarz wzmaga swe zainteresowania pejzażem, rozpoczęte jeszcze w ramach studiów na akademickich plenerach w Suffczynie. Po krótkich, nieco ilustracyjnych początkach, reprezentowanych przez pejzaże z Janowca(1949,1952,1957), Kazimierza(1949, 1953, 1954), Żarnowca(1959, 1962) i Drohiczyna(1963), które dyscyplinuje imperatyw rozpoznawalności motywu oraz ,,malowniczość" kadru, z początkiem l.60 Sempoliński przechodzi do obrazów zestawionych z bardziej ekspresyjnych form. Towarzyszy temu dwukierunkowy zabieg, polegający z jednej strony na uproszczeniu składowych motywu, z drugiej natomiast, na gwałtownej rozbudowie malarskiego metier. Na końcu tej serii, typowy układ krajobrazowy, czyli ,,lekka/jasna" góra i ,,cięższy/ciemny" dół z domyślną linią horyzontu pomiędzy, zostaje rozmontowany. Z pejzażowego rodowodu, jako pretekstu do gry samym malarstwem, zostaje tylko aura, więcej mówiąca o emocjonalnym stanie autora, niż o charakterze desygnatu. Aura, zasygnalizowana kierunkami kreślonych pędzlem przebiegów, jeszcze dość cienko kładzionych, sugerująca świetlne refleksy pełzające po-, lub przeciskające się przez zasłony niezidentyfikowanych planów. Takie podejście do rzeczy, znaczą serie płócien z Zatoki Puckiej(1962), z Suwalszczyzny(1963), Mochnaczki(1964), Ameliówki(1964), a zwłaszcza z Paprocic(1966). Z pełną mocą wybucha w nich malarskie
ryzyko artysty,
wyrażone brutalnym forsowaniem ataku nie poprawianej plamy.


Jacek Sempoliński, Mochnaczka k. Nowego Sącza, ol./pł.  l.70  



Właśnie w tych płótnach, malowanych ok. połowy l.60, dojrzewa decyzja arbitralnego ujawniania procesu, odsłaniania pośrednich stanów. Technika budowania formy całego prostokąta od brzegu do brzegu, a nie tylko motywu na tle. Wykorzystująca kierunki i system zagęszczeń kolein farby w naturalnej, niemal samodefiniującej się tonacji ,,jak wyjdzie". Brawurowego przesuwania szpachlą po płótnie gęstej zawiesiny farby olejnej, zastygającej w zrytmizowanym reliefie smug. Ta metoda na dobre ustaliła się w owych quasipejzażach z plenerów Ameliówki(1966, 1967), Mochnaczki(1973, 1974), Chmielna(1969) i Szczawiny(1974). Wydaje się, że ich sekwencje, stanowią szczytowe osiągnięcie artysty. Nastąpiła w nich niebywała kondensacja zamiaru i kontrolowanego przypadku, w której wszystko pracuje ,,na korzyść". Prawdziwe experimentum crucis, gdzie naturalność gestu implikuje twórcze niespodzianki na wszystkich piętrach tej kreacji. Dwuwymiarowa, płaska forma, poprzez umiejętnie rozgrywany kontrast położenia, rytmu i kierunków, definiuje przestrzenność całości. Grube na palec masy farby nie przytłaczają, lecz fluktuując za prowadzonym narzędziem, zachowują improwizacyjną świeżość. Ich tonacje, oparte na naturalnych, ziemnych barwnikach (umbry, ochry, zielenie), tworzą nieoczekiwane kombinacje, których złamane odcienie nie burzą dominanty całości. Walor służy artykulacji form, akcentując kulminacje styków.

Od ,,motywu" do ,,powodu"
Pomimo  wybitnych przymiotów tej serii prac, a może właśnie z uwagi na ich nazbyt już przewidywalne dla autora gwarancje , w drugiej połowie l.70, Sempoliński postanowił -jak mawiał w takich razach jego przyjaciel Jacek Sienicki, jeszcze głębiej zarzucić sieć. Choć w pełni świadomy pułapu dotychczasowych rezultatów, Sempoliński chcąc pójść dalej, musiał przestać liczyć się z czymkolwiek, co przeszkadzało w dotarciu do sedna wyrazu, wyobrażonego jako najbardziej pożądany. Analizując dzisiaj cechy następujących po tym obrazów (powstałych w l. 1975-78, ale także w kolejnych) widać, że Sempoliński dążył do wyeliminowania nawet tej resztki narracji, za sprawą której poprzednie obrazy, choć z trudem, jeszcze jakoś przypominały tytułowe pejzaże, portrety, twarze lub czaszki. Teraz, swe wysiłki z opracowywania ,,motywu", malarz przesunął w kierunku zdefiniowania ,,powodu", dla którego się tego podejmuje. W nowych rzeczach (począwszy od cyklu Moc przeznaczenia Verdiego), górę wziął -wg określenia autora- pierwiastek muzyczny (w oparciu o założenie, że dźwięk też potrafi rozpalać emocje, choć niczego nie przedstawia). Obrazy pogrążyły się w abstrakcji, której nadrzędną harmonią była sina poświata brutalnych śladów już nie malarskiej gry, ale walki. Nastąpiła seria Ukrzyżowań, Golgota płócien ,,ogołoconych z wyglądu", sponiewieranych, podziurawionych, wypatroszonych do krosien, które -uwalane burym pigmentem- wyzierały przez strzępy płótna, jak zmaltretowane ciało spod splotów perizonium. Ich (bez)barwne tonacje osiągały ,,wypadkową koloru", jaki powstaje w naczyniu do mycia malarskich utensyliów.
Ale nawet w tych cyklach, jakby na przekór oczekiwaniom, zdarzały się Sempolińskiemu rzeczy piękne, w sensie ustalonym przez wieki. Naturalne jak miazga pigmentów na licu malarskiej palety, nie premedytowane, przekonywały prawdą NIE ,,robionego na artystyczny" procesu. Zredukowane do elementarnego kontrastu wtartej w drobiny płótna mazi i szerokich faktur, zepchniętych szpachlą na płócienne skraje. Wygrywały te z nich, których eteryczność rozbielonego błękitu pruskiego i ultramaryny, korespondowała z powietrzną otchłanią nieba, kurtyny krzyża.

Jacek Sempoliński, Mochnaczka k.Nowego Sącza, ol./pł.l.70


Bez kompromisu...
...to motto i konstytutywna cecha postawy Sempolińskiego przed wszystkimi innymi cechami jego natury. ,,Akt twórczy jest bezlitosny" -pisał we wstępie do katalogu swojej wystawy w Zachęcie w 2002 roku. ,,Istnieje podstawowe albo - albo. Albo robię coś, albo nie robię nic. (...) Nie ukryje się ślepoty, nieumiejętności, blagi, kondycji. Tak należy postrzegać moje malarstwo, z całą jego niedołężnością i brakiem wstydu. Sztuka jest zawsze nadużyciem: ktoś wciska się nieproszony, eksponuje swoją wyobraźnię, eksponuje siebie. Nie ma na to rady. Albo - albo".  Wiedziony tą bezkompromisowością, Sempoliński zawsze lubił dociskać pedał malarskiego ryzyka. Do końca w poszczególnej pracy, i do końca swoich dni. Jak zauważyła Maria Poprzęcka, ostatnie lata jego zmagań, nie dają się wtłoczyć w kategorie ,,późnego stylu", czy dobrze znanej ,,paniki przed zatrzaśnięciem bramy". ,,Przemieniając swoją sztukę, Jacek Sempoliński dołącza do grona artystów różnych wieków, których twórczość w późnych latach nie tylko trwa, lecz się wzmaga. Ich życie owocuje pełnią w starości, toczy się jakby wbrew naturze (...), które miast z wiekiem gasnąć, coraz silniej się rozpala".

Procent od kontemplacji
W jednym ze swych pism, Jacek Sempoliński przytacza opowieść o tym, jak to Beethoven, miłośnik skrzypiec, komponując swoje ostatnie kwartety stworzył skrzypkom takie trudności, że osłupiły one instrumentalistów. Kiedy któryś poskarżył się, że wygranie tych nut jest niemożliwością, kompozytor ryknął: Ja mam w dupie wasze skrzypce.
Powody przytoczenia tej anegdoty można różnie rozumieć, ale mam podejrzenie, że posługując się zawartą w niej „subtelnością” wiedeńskiego klasyka, malarz chciał wyrównać pewne rachunki z własnego podwórka. Po prostu, w sposób opisowy poinformował, że i on nie zamierza swą sztuką niczego nikomu ułatwiać. Chociaż byłoby co, bo u Sempolińskiego oczywistych trudności przed jakimi stawia odbiorcę, a także siebie jako wykonawcę, jest niemało: obrazy –podobno- wywiedzione z obserwacji natury są ostatecznie mało rozpoznawalne, w zamiarze skupione i kontemplacyjne, a -w wymiarze użytych środków- krzyczące dramatem malarskiego pobojowiska, w odwołaniach dawne, a w efektach współczesne, w intencji budowane, a w procesie niszczone, zawsze bezkompromisowe jako czynność, a często piękne jako produkt.
Przypadek Jacka Sempolińskiego jest wyjątkowo zastanawiający. Niebywała erudycja malarza, od startu powinna stanowić śmiertelne zagrożenie dla jego naturalnego instynktu. Zwłaszcza, przy takim poziomie faworyzowania tego instynktu. Jest w tym jak najdalej od szkiełka, a jak najbliżej oka. Ale, w ramach takiego podejścia, zapisanego malarskim przekładem tego, co ZOBACZONE, Sempoliński w istotny sposób różni się od innych, naszych malarzy oka, (Sienickiego czy Dziędziory). Osią tej różnicy, jest sposób rozumienia malarskiej formy, świadomość jej znaczenia, jako podstawowego problemu sztuki, ale też jej antynomii i zastawianych przez nią zasadzek. Oprócz stale ponawianych prób malarskich, Sempoliński podjął też próbę pisemnego wyjaśnienia rozumienia formy wprost2. Według niego forma zjawia się zasadniczo w dwóch różnych wersjach – jako element kompozycji obrazu, kształt czy zarys(…) oraz jako rzecz szersza i ogólniejsza, czyli zjednoczenie podwójnej pary antynomii: tego, co płaskie i tego, co przestrzenne oraz tego, co materialne i tego, co duchowe.
Formą dla niego nie jest sposób rozwiązania takiego czy innego komponentu obrazu, tylko jest nią cały obraz od krawędzi, wraz z zawartą w nim dwuznacznością.

Jest oczywiste, że przy takim podejściu słynne piłowanie natury, będzie dla Sempolińskiego wgryzaniem się w wizerunek konkretnego obiektu, ale będzie też niszczeniem tego wizerunku na rzecz związanego z nim „problemu”, wrzuconego między krawędzie płótna siłą ekspresji tej, a nie innej osobowości. Może trafniej będzie powiedzieć, że zamiana istoty wizerunku na rzecz istoty przemiany tworzywa w przestrzeń duchową,  rozgrywana jest całością od krawędzi do krawędzi, a nie wrzucona między nie.  Wypływa z tego logiczny wniosek, że antynomiczność ta jest stałą w sztuce –nie może być stara ani nowa, a duch czasu i osobowość determinują jakiś wariant jej ujęcia. I wniosek drugi: artysta, dobierając swój zestaw kształtów, atrybutów, symboli, poddając formę duchowi czasu nie posuwa się naprzód, tylko krąży wokół tajemniczego punktu istoty rzeczy.  Zdolność kształtowania wizerunku, w takim kontekście, jest niczym wobec skupienia możliwości życia i świata w jednym momencie i w jednym punkcie. Malarstwo jako produkt przestaje być ważne, a liczy się jako czynność. Właśnie w patrzeniu na rzeczy, na konkret, a potem w samej czynności malowania, Sempoliński upatruje źródła swego rozumienia świata, a nie w rozwiązaniu problemu malarskiego związanego z konkretem. Nawet nie musimy tego zgadywać, wobec jego jasnej deklaracji: Jestem malarzem, a nie interesuje mnie problematyka malarska. Tę pozostawiam miłośnikom i koneserom. Ja żyję, maluję i na tym koniec. Człowiek malujący, o ile chce zachować siebie, swą kondycję i swą godność, nie może życia pojmować jako czegoś odrębnego od sztuki, nawet jeśli wszystko, co maluje, jest wątłe i niewspółmierne.